1. Aanleiding en achtergrond

De Gemeente Pijnacker-Nootdorp acht het wenselijk om risico's die van invloed zijn op de bedrijfsvoering beheersbaar te houden. Door inzicht in de risico’s wordt de organisatie in staat gesteld om op verantwoorde wijze besluiten te nemen, zodat de risico’s nu en de risico’s gerelateerd aan toekomstige investeringen in verhouding staan tot de vermogenspositie van de organisatie. Om inzicht in de risico’s van de gemeente te kunnen verkrijgen is er een risico-inventarisatie uitgevoerd. Hieronder wordt verslag gedaan van de resultaten van de risico-inventarisatie. Op basis van de geïnventariseerde risico’s is tevens het weerstandsvermogen berekend.

2. Risicoprofiel

De afgelopen periode zijn de risicoprofielen van alle afdelingen doorlopen met als doel het risicoprofiel van de Gemeente Pijnacker-Nootdorp in kaart te brengen en een update te geven. De risico’s worden bijgehouden in het softwareprogramma NARIS® (NAR Risicomanagement Informatie Systeem) waarmee risico’s systematisch in kaart kunnen worden gebracht en beoordeeld. In het onderstaande overzicht worden alleen de tien risico’s gepresenteerd die de hoogste bijdrage leveren aan de berekening van de benodigde weerstandscapaciteit. Daarnaast is er een aantal risico's die niet kwantificeerbaar zijn of niet van financiële aard. Deze worden hieronder ook toegelicht onder 'Overige risico's'.

Bij de risico-inventarisatie is geconstateerd dat een aanzienlijk aantal risico's geen risico meer is en/of het risico met maatregelen is afgedekt. Daartegenover zijn nieuwe risico's geïdentificeerd. Bij de Programmabegroting 2026 zal een doorontwikkeling van risico-inventarisatie plaatsvinden. Dit kan leiden tot verdere bijstellingen van de geïnventariseerde risico's.

Het totaal van de grote risico's bedraagt € 33,0 miljoen en die van de overige risico's € 28,8 miljoen, waarmee het totaal van alle risico's € 61,8 miljoen bedraagt. 

Op basis van de ingevoerde risico’s is een risicosimulatie uitgevoerd. De risicosimulatie wordt toegepast omdat het reserveren van het maximale bedrag € 61,8 miljoen ongewenst is. De risico's zullen immers niet allemaal tegelijk en in hun maximale omvang optreden. Op basis van de risicosimulatie volgt dat 90% zeker is dat alle risico’s kunnen worden afgedekt met een bedrag van € 13,4 miljoen (benodigde weerstandscapaciteit).

Toelichting top 10-risico's

Stijgende materiaalkosten en krapte op de arbeidsmarkt

Het risico dat prijzen sterker stijgen als gevolg van schaarsere en duurdere materialen is aanzienlijk groot en kan onze financiën beïnvloeden. Dit heeft effect op nieuwe aanbestedingen en mogelijk ook op meerwerk binnen bestaande contracten die hoger uit kan vallen.

Financiële baten en lasten: lagere financiële baten dan begroot

Door allerlei externe factoren en nieuw geopolitiek landschap kunnen de gemeentelijk financiële baten lager uitvallen. Het gaat bijvoorbeeld om lagere rentebaten en lagere dividendopbrengsten.

Huisvesting vergunninghouders: risico dat de provincie een indeplaatsstelling oplegt

Wanneer gemeenten niet aan de normen voldoen voor huisvesting van vergunninghouders kan de provincie een zgn. indeplaatsstelling opleggen. De provincie bepaalt in dat geval waar de statushouders in onze gemeente gehuisvest worden. De kosten hiervan worden bij de gemeente neergelegd.

Niet gecompenseerde inflatie

Bij onderschatting van de inflatie door het Centraal Planbureau (CPB) zullen gemeenten te weinig inflatiecompensatie krijgen via het gemeentefonds. Uit onderzoek is gebleken dat het CPB de afgelopen jaren de inflatie consequent heeft onderschat. Het risico bestaat dat dit voor de komende tijd ook het geval zou kunnen zijn.

Wijziging van de verdeelmaatstaven algemene uitkering Gemeentefonds ten nadele van onze gemeente

Het Rijk kan de verdeelmaatstaven bijstellen en als gevolg daarvan kan voor onze gemeente een nadelig effect ontstaan (bijv. door een hogere vereveningspercentage OZB).

Open-einde-regelingen sociaal domein

Dit betekent dat gemeente kosten voor jeugd, wmo en participatiewet altijd blijft doorbetalen, ongeacht de hoogte van het budget. Fluctuaties binnen het sociaal domein worden verrekend met de bestemmingsreserve sociaal domein. Bij meerdere tegenvallers kan deze uitgeput raken en niet meer toereikend zijn.

Rampen, crises en ernstige incidenten

Samen met de Veiligheidsregio, Omgevingsdienst en de provincie worden verschillende maatregelen getroffen om rampen en crises te verminderen. Echter, het risico is nooit volledig weg te nemen. De kans is klein, maar de impact groot.

Inbreuk op de basisbeginselen van de Baseline Informatiebeveiliging Overheid (BIO)

De risico's op ontwrichtende cyberincidenten zijn niet afgenomen. Primaire processen zijn afhankelijk van ICT. Met de aanhoudende internationale politieke onrust blijft ook het risico bestaan dat statelijke actoren moedwillig cyberincidenten realiseren. Door de combinatie van blijvende geopolitieke dreigingen en toenemende digitalisering vormt digitale ontwrichting voor de primaire processen een risico.

Niet terugverdienen betaalde schadeloosstellingen bij grondverwervingen

Bij het verwerven van gronden is er altijd een risico dat betaalde schadeloosstellingen niet (volledig) worden terugverdiend. De inschatting dat dit zich daadwerkelijk voordoet wordt als gering beschouwd.

Verbonden partijen

De gemeentelijke bijdrage van onze gemeente bedroeg in 2024 ca € 15 mln. Bij samenwerkingsverbanden kunnen risico's ontstaan door: uittredingen van deelnemers, het verminderen van bijdragen aan regelingen door de overheid, daling van reserves waardoor tekorten binnen de verbonden partij niet meer opgevangen kunnen worden. Daarnaast bestaat het risico dat voorgenomen bezuinigingen bij verbonden partijen niet worden gerealiseerd.

3. Beschikbare weerstandscapaciteit

De beschikbare weerstandscapaciteit van Gemeente Pijnacker-Nootdorp bestaat uit het geheel aan middelen dat de organisatie daadwerkelijk beschikbaar heeft om de risico's in financiële zin af te dekken.

De weerstandscapaciteit is het vermogen om calamiteiten eenmalig op te vangen. Het zijn de direct aan te wenden middelen voor financiële tegenvallers. Dit betreft de algemene reserve en de post onvoorzien. Bestemmingsreserves rekenen we niet mee, omdat een onttrekking uit deze reserves direct invloed heeft op de dekking van kosten in de exploitatie in meerjarenperspectief.

Daarnaast is er een mogelijkheid om de onbenutte belastingcapaciteit ook onder de weerstandscapaciteit te rekenen. Onder onbenutte belastingcapaciteit vallen met name de onroerende zaakbelasting, afvalstoffenheffing, rioolrechten en leges. Omdat de belastingtarieven waar een direct aanwijsbare prestatie tegenover staat 100% kostendekkend zouden moeten zijn, is voor het bepalen van de structurele weerstandscapaciteit alleen de OZB van belang. Het verschil tussen de geraamde stijging van de OZB opbrengsten en de macronorm voor de groei van de OZB geeft de onbenutte belastingcapaciteit weer. Omdat moet worden opgemerkt dat deze veronderstelling sterk afhankelijk is van de politieke haalbaarheid van het verhogen van de belastingen wordt deze post niet gekwantificeerd weergegeven.

Beschikbare weerstandscapaciteit

4. Relatie benodigde en beschikbare weerstandscapaciteit

Om te bepalen of het weerstandsvermogen toereikend is, dient de relatie te worden gelegd tussen de financieel gekwantificeerde risico’s en de daarbij gewenste weerstandscapaciteit en de beschikbare weerstandscapaciteit. De relatie tussen beide componenten wordt in onderstaande figuur weergegeven.

De benodigde weerstandscapaciteit die uit de risicosimulatie voortvloeit kan worden afgezet tegen de beschikbare weerstandscapaciteit. De uitkomst van die berekening vormt het weerstandsvermogen.

Bovenstaande normtabel is ontwikkeld in samenwerking met de Universiteit Twente. Het biedt een waardering van de berekende ratio. De ratio van de gemeente Pijnacker-Nootdorp valt in klasse A. Dit duidt op een uitstekend weerstandsvermogen.

Het weerstandsvermogen zoals bovenstaand weergegeven betreft een momentopname. Door het treffen van aanvullende beheersmaatregelen of door het structureel opnemen van overschotten in de meerjarenbegroting door middel van heroverwegingen, ombuigingen of bezuinigingen kan het benodigde weerstandsvermogen worden beïnvloed.

5. Kengetallen

De financiële positie van de gemeente Pijnacker-Nootdorp laat zich uitdrukken in een aantal kengetallen. Kengetallen zijn getallen die de verhouding uitdrukken tussen bepaalde onderdelen van de begroting of de balans, ze helpen daarmee bij de beoordeling van de (ontwikkeling van de) financiële positie van een gemeente.

De vijf kengetallen, en wat zij betekenen, op een rij:

Algemeen

De opgenomen kengetallen over de jaren 2015 t/m 2024 zijn gebaseerd op de diverse jaarrekeningen.

De netto schuldquote weerspiegelt het niveau van de schuldenlast ten opzichte van de inkomsten en geeft een indicatie van de druk van de rentelasten en de aflossingen op de exploitatie. Hoe hoger de inkomsten, des te meer schulden een gemeente kan aangaan. De ratio geeft aan in hoeverre de schulden meer of minder bedragen dan de jaarlijkse inkomsten. De netto schuldquote van de gemeente Pijnacker-Nootdorp is de afgelopen jaren aanzienlijk lager geworden. Van 141 % in 2015 naar -11% in 2024. Aangezien in 2020 de aandelen Eneco Groep N.V. zijn verkocht is de nettoschuldquote met ingang van 2020 fors afgenomen.

Solvabiliteitsratio

De solvabiliteitsratio drukt het eigen vermogen uit als percentage van het totale vermogen en geeft daarmee de weerbaarheid van de gemeente aan. Hoe hoger de solvabiliteitsratio, hoe groter de weerbaarheid van de gemeente. De VNG geeft aan dat een solvabiliteitsratio boven de 20% dient te liggen, dit is voor de gemeente Pijnacker-Nootdorp structureel het geval. Aangezien in 2020 de aandelen Eneco Groep N.V. zijn verkocht is de solvabiliteitsratio met ingang van 2020 fors toegenomen.

Grondexploitatie

Het kengetal grondexploitatie geeft aan hoe groot de grondpositie (de waarde van de grond) is ten opzichte van de totale (geraamde) baten. Voor dit percentage geldt: hoe lager hoe beter. De versnelling van de neerwaartse trend wordt ook hier enerzijds veroorzaakt door hogere exploitatiebaten dan in voorgaande en komende jaren. Anderzijds is sprake van een versnelling in de verkoop van bouwgronden waardoor de boekwaarde sneller afneemt dan in de begroting werd verwacht. De gemeente Pijnacker-Nootdorp onderkent de risico’s die gepaard gaan met de grondexploitaties, deze zijn opgenomen in paragraaf, 7 Grondbeleid.

Structurele exploitatieruimte

Dit kengetal geeft aan hoe groot de structurele exploitatieruimte is. Hierbij wordt gekeken naar de structurele baten en structurele lasten en deze worden vergeleken met de totale baten. Een positief percentage betekent dat de structurele baten toereikend zijn om de structurele lasten (waaronder de rente en aflossing van leningen) te dekken. De gemeente Pijnacker-Nootdorp presenteert een meerjarig positief percentage.

Belastingcapaciteit

De belastingcapaciteit geeft inzicht in de mate waarin zich bij het voordoen van een financiële tegenvaller in het volgende begrotingsjaar deze kan worden opgevangen of ruimte is voor nieuw beleid. De belastingcapaciteit geeft een indruk van de mogelijkheid om extra inkomsten te genereren door verhoging van de Ozb en riool- en afvalstoffenheffing. Om deze ruimte weer te kunnen geven is een ijkpunt nodig. Als ijkpunt wordt gekeken naar de landelijk gemiddelde tarieven. Er is geen maximum gesteld aan de belastingopbrengsten. Met andere woorden: deze indicator zegt niet zozeer iets over de daadwerkelijke financiële ruimte, dat is aan de gemeenteraad. Wel wordt inzicht gegeven in hoe de eigen lastendruk zich verhoudt tot het landelijk gemiddelde. De gemeente Pijnacker-Nootdorp zit boven het landelijk gemiddelde.

6. Samenhang

Waar de afzonderlijke kengetallen wel nuttige informatie geven, zegt het nog weinig over hoe de totale financiële positie beoordeeld moet worden. De kengetallen zullen altijd in samenhang moeten worden bezien, omdat ze alleen gezamenlijk en in hun onderlinge verhouding een goed beeld kunnen geven over de financiële positie van de gemeente.

7. EMU-saldo